افسردگی در دوران سالمندی پدیده‌ای شایع است، اما همیشه به‌وضوح دیده نمی‌شود. بسیاری از افراد مسن ممکن است بدون آنکه خود یا اطرافیانشان بدانند، با افسردگی پنهان زندگی کنند. علائم افسردگی پنهان در افراد بالای ۶۰ سال گاهی در قالب دردهای جسمی، بی‌حالی، بی‌حوصلگی، یا حتی اختلالات خواب بروز می‌کند؛ اما اغلب به‌عنوان نشانه‌ای از پیری تلقی می‌شود، نه یک مشکل روانی قابل درمان.
شناخت به‌موقع این علائم، نه تنها می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند، بلکه کیفیت زندگی فرد سالمند و اطرافیان او را به طرز چشمگیری بهبود می‌دهد.
چرا افسردگی پنهان در سالمندان نادیده گرفته می‌شود؟
بسیاری از سالمندان افسردگی را نمی‌شناسند یا به‌دلیل تربیت فرهنگی‌شان، صحبت درباره احساسات منفی را ضعف می‌دانند. آن‌ها ممکن است به جای بیان ناراحتی درونی، شکایت‌هایی از وضعیت جسمی خود داشته باشند. این همان چیزی است که افسردگی را «پنهان» می‌کند.
همچنین، جامعه اغلب تصور می‌کند کاهش انرژی، علاقه یا کناره‌گیری از جمع، بخشی طبیعی از روند پیری است؛ در حالی که این‌ها می‌توانند علائم افسردگی پنهان در افراد بالای ۶۰ سال باشند.
علائم جسمی: آنچه پشت دردها پنهان است
بسیاری از سالمندان از سردرد، مشکلات گوارشی، درد مفاصل یا خستگی دائمی شکایت می‌کنند. در صورتی که معاینات پزشکی مشکل خاصی را نشان ندهند، باید به منشا روانی این علائم شک کرد.
افسردگی می‌تواند به‌طور مستقیم باعث اختلال در عملکرد سیستم عصبی، هورمونی و ایمنی شود و این امر می‌تواند در قالب علائم جسمی نمود پیدا کند. اگر یک سالمند علیرغم سلامت جسمی، همچنان دچار دردهای پراکنده یا احساس کسالت باشد، این یک پرچم قرمز برای بررسی روانی است.
تغییرات رفتاری و اجتماعی
یکی از کلیدی‌ترین علائم افسردگی پنهان در افراد بالای ۶۰ سال، تغییر در رفتارهای اجتماعی است. سالمندی که قبلاً اهل گفت‌وگو، معاشرت یا حتی پیاده‌روی‌های روزانه بوده، ممکن است به‌طور ناگهانی دچار گوشه‌گیری، انزوا یا بی‌علاقگی به حضور در جمع شود.
برخی از سالمندان دیگر تماس‌های تلفنی را پاسخ نمی‌دهند، از شرکت در برنامه‌های خانوادگی سرباز می‌زنند و حتی نسبت به تمیزی و ظاهر خود بی‌توجه می‌شوند. این تغییرات، نه‌تنها رفتاری بلکه زنگ خطری برای افسردگی است.
الگوهای خواب و اشتها: اختلالاتی نادیده گرفته‌شده
اختلالات خواب در افراد سالمند رایج است، اما اگر خواب سالمند به‌شدت کاهش یافته یا دچار خواب‌آلودگی مزمن شده باشد، باید آن را جدی گرفت. همین مسئله درباره تغذیه هم صدق می‌کند. کاهش یا افزایش اشتها، بی‌میلی به غذا یا زیاده‌روی در خوردن، می‌تواند نشانه‌ای از افسردگی نهفته باشد.
افسردگی به‌شدت روی ترشح سروتونین و سایر انتقال‌دهنده‌های عصبی تأثیر می‌گذارد، که این تغییرات در خواب و تغذیه را توضیح می‌دهد.
علائم شناختی و ذهنی
ضعف در تمرکز، فراموشی، ناتوانی در تصمیم‌گیری و حتی کندی در پاسخ‌دهی به سوالات، از دیگر علائم افسردگی پنهان در افراد بالای ۶۰ سال هستند. این علائم ممکن است با زوال عقل اشتباه گرفته شوند، اما افسردگی برخلاف دمانس، قابل درمان است.
برخورد اشتباه با این نشانه‌ها، باعث تجویز داروهای نادرست یا بی‌توجهی به وضعیت روانی سالمند می‌شود که روند بهبودی را کندتر خواهد کرد.
حس گناه، ناامیدی و افکار خودکشی
اگرچه افراد سالمند ممکن است کمتر درباره احساسات خود صحبت کنند، اما در درون، بسیاری از آن‌ها درگیر حس بی‌فایده بودن، بی‌اهمیتی برای دیگران یا حتی پشیمانی از گذشته هستند. این افکار می‌توانند منجر به حس پوچی یا حتی میل به مرگ شوند.
در مواردی، سالمند با جملاتی مانند «بهتر بود نبودم»، «کسی منو نمی‌خواد» یا «زندگی من دیگه فایده‌ای نداره» ناراحتی خود را ابراز می‌کند. این‌ها نشانه‌هایی جدی هستند که باید به آن‌ها توجه شود.
نقش خانواده و اطرافیان
درمان افسردگی پنهان تنها با تجویز دارو یا مراجعه به روانشناس اتفاق نمی‌افتد. خانواده و مراقبین باید توجه خود را به تغییرات رفتاری سالمند معطوف کنند. ایجاد یک فضای امن، محبت‌آمیز و بدون قضاوت، اولین قدم در تشخیص زودهنگام است.
شنیدن فعال، وقت گذراندن با سالمند، تشویق به بیان احساسات، و حتی انجام فعالیت‌های مشترک ساده مانند پیاده‌روی یا تماشای فیلم، می‌تواند دریچه‌ای به سوی ارتباط مجدد سالمند با زندگی باز کند.
راهکارهای درمان و حمایت
درمان افسردگی پنهان شامل رویکردهای مختلفی است. روان‌درمانی (به‌ویژه درمان شناختی-رفتاری) و داروهای ضدافسردگی ملایم، بهبود چشمگیری در حال روحی سالمند ایجاد می‌کنند. اما مهم‌تر از همه، پایدار بودن حمایت روانی و اجتماعی است.
گروه‌درمانی، موسیقی‌درمانی، ورزش‌های سبک مانند یوگا یا تای‌چی و حتی داشتن حیوان خانگی، به تقویت روحیه سالمند کمک شایانی می‌کند.
نتیجه‌گیری
تشخیص به‌موقع علائم افسردگی پنهان در افراد بالای ۶۰ سال نقش حیاتی در حفظ سلامت روان و جسم سالمندان دارد. با افزایش آگاهی اطرافیان و متخصصان، می‌توان از مسیرهای صحیح به مقابله با این مشکل پرداخت.
افسردگی بخشی از پیری نیست، بلکه یک وضعیت قابل درمان است؛ به شرط آنکه آن را جدی بگیریم.
بیشتر بخوانید: بهترین روش کنترل پرخاشگری در سالمندان
نظر شما